Έχω κι εγώ να σου πω μια Ιστορία

by Marianna Antonakaki
Founder of NowLetsPlay®

Θα κάνω στόρυ

Τι κάνει το story telling, όπως λέμε και στα ελληνικά, τόσο ελκυστικό;
Για ποιους λόγους σε κάθε παρέα αυτός που συγκεντρώνει σα μελίσσι γύρω του κόσμο είναι ο γλαφυρός στην αφήγηση;
Ποια τα συνθετικά χαρακτηριστικά μιας παροιμίας;
Τι έχουν οι Μύθοι που ασκούν μεγαλύτερη επιρροή από την Πραγματικότητα ;

Iστορικά…

Από τον προϊστορικά εθνικό μας Παραμυθά, τον Όμηρο, μέχρι την κουτσομπόλα της γειτονιάς, από τις ιστορίες του παππού και της γιαγιάς μέχρι μια ταινία μικρού μήκους, από το βίβλίο του καλοκαιριού μέχρι την απάντηση στην χιλιοακουσμένη ερώτηση της κάθε μέρας: «εσύ, τι νέα;» υπάρχει ένα κοινό σημείο: μια ιστορία…

Οι ιστορίες για τις…ιστορίες όμως δε σταματούν εκεί, αντιθέτως δεν έχουν καν ξεκινήσει να μπαίνουν στη λίστα.

Σου άναψαν τα λαμπάκια;

Ο κοινός τόπος σε κάθε πλαίσιο, όπου μια ιστορία λέγεται, γράφεται ή ακούγεται είναι ο συναρπαστικός τρόπος με τον οποίο πυροδοτούνται συγκεκριμένες εγκεφαλικές περιοχές.

Ακούγοντας μια ιστορία, που κάποιος μας αφηγείται ή μας διαβάζει, ένα audiobook, ακόμη και τις ειδήσεις, πρώτα από όλα τριγκεράρεται το κέντρο της ακοής μας. Έπειτα το κέντρο που συνδέεται με το λόγο και αμέσως μπαίνουν στο παιχνίδι κι οι αντικατοπτρικοί νευρώνες κι ακολουθεί, με όλο του το δυναμικό, ο ιππόκαμπος, το κέντρο εκείνο στο πίσω και κάτω μέρος του εγκεφάλου που συνδέεται με τη μνήμη, τη μάθηση και τη δημιουργικότητα.

Eκείνο το καλοκαίρι στην Πάρμα.

Μια φορά κι έναν καιρό, καλοκαίρι σαν και τώρα, στο υπόγειο του Πανεπιστημίου της Πάρμα, ενώ οι φοιτητές αλώνιζαν σε τουριστικούς προορισμούς, ο καθηγητής Rizzolatt και η ομάδα του εκπονούσαν μια σειρά από πειράματα. Ήταν μεσημέρι. Ένα κοινό θερινό μεσημέρι στην Πάρμα, όταν ο κόσμος σταματά για ένα μικρό γεύμα, έναν κλασσικό εσπρέσο… Στο εργαστήριο επικρατούσε ησυχία εκτός από κάποιους αραιούς ψηφιακούς ήχους. Είμαστε στο 1989. Η Claudia, η μαϊμού, παρέμενε αρκετά χαριτωμένη παρόλους τους αισθητήρες και τα καλώδια, που έφευγαν από το κεφάλι της. Ο κύριος καθηγητής είχε επιμείνει αρκετά ώστε να μπουν τα ηλεκτρόδια αλλά μην ταλαιπωρείται το ζώο. Πλάι από το κλουβί της, ανάμεσα στα μόνιτορ και μια σειρά συσκευές ήταν οι σημειώσεις του Rizzolatti και κάποια σκίτσα. Αν ο ίδιος δεν ήταν νευροεπιστήμονας θα ήταν ίσως καλλιτέχνης. Στα σκίτσα είχαν κρατηθεί σημειώσεις για τα κέντρα του εγκεφάλου της Claudia που ενεργοποιούντο κάθε φορά, που έπιανε ή κρατούσε κάποιο αντικείμενο. Εκείνο το μεσημέρι κανείς δεν περίμενε, όμως, το κεφάλι της να ανάψει πιο πολλές ενδείξεις και να κάνει πιο πολλούς ήχους στα μηχανήματα από ότι τρεις σειρές φωτάκια σε χριστουγεννιάτικο δένδρο. Ένας μεταπτυχιακός φοιτητής, από την ομάδα του καθηγητή, μπήκε στο εργαστήριο κρατώντας στο χέρι του ένα παγωτό χωνάκι. Η Claudia μόλις τον είδε προκάλεσε μια μικρή μελωδία από μπιπ μπιπ. Όταν δε, εκείνος έφερε στο στόμα του το παγωτό κι ακούστηκε το χωνάκι να σπάει, η Claudia, φώτισε το μόνιτορ όπως o δήμαρχος της Νέας Υόρκης την 5^η Λεωφόρο ανήμερα στη γιορτή της Ανεξαρτησίας. Χαρτογραφώντας τα αποτελέσματα, ο Rizzolatti κι ομάδα του, τεκμηρίωσαν το εύρημα παρατηρώντας πως το ίδιο συνέβαινε όταν η μαϊμού έβλεπε φυστίκια, ή μπανάνες ακόμη κι όταν άκουγε τον ήχο των φιστικιών να σπάνε χωρίς να τα βλέπει καν. Αν και μαϊμού, η ίδια, συνδέθηκε με μια από τις πιο αυθεντικές ανακαλύψεις στην ιστορία των Νευροπιστημών.

Γιατί η πληροφορία σερβίρετε καλύτερα σε μια πορσελάνη αφήγησης.

Τη μαϊμού δεν την έλεγαν μάλλον Claudia και ίσως ο κύριος καθηγητής να μην απολάμβανε prosciutto di Parma εκείνο το μεσημέρι όταν ένα παγωτό χωνάκι έκανε τη μαϊμού να ξετρελαθεί από τη λιγούρα. Αυτό ήταν το σερβίρισμα σε ένα πιάτο μυθοπλασίας με όλον τον σεβασμό και, η αφηγηματική σκουντιά μιας αληθινής επιστημονικής ανακάλυψης που είναι όχι μόνο η επιστήμη πίσω από κάθε ιστορία αλλά και μια τεκμηρίωση σταθμός στο πώς μπορούμε να δουλέψουμε θεραπευτικά και ενισχυτικά μέσα από τις ιστορίες. Όντως έλαβε χώρα το καλοκαίρι του 1989 στο Πανεπιστήμιο της Parma από την επιστημονική ομάδα του Δρ. Rizzolati.

Νευρώνα καθρεφτάκι μου !

Το σύνολο των νευρικών συστάδων που «έπαιρναν φωτιά» στο πείραμα αυτό ονομάστηκαν κατοπτρικοί νευρώνες καθώς πρακτικά η ενεργοποίηση τους συνέβαινε προβολικά σε σχέση με κάτι ή με μια εμπειρία μέσα από ένα οπτικό ή ακουστικό trigger χωρίς να το βιώνει το σώμα πραγματικά εκείνη τη στιγμή. Μάλιστα σε ακαδημαϊκή δημοσίευση που έγινε το 1996 από την ίδια ομάδα Νευροεπιστημόνων συμπλήρωσαν πως τα κέντρα αισθήσεων και τα κέντρα της κίνησης, ενεργοποιούνται πολύ πιο γρήγορα στον πιο εξελιγμένο συγκριτικά με τη μαϊμού, ανθρώπινο εγκέφαλο, συμπαρασύροντας επιμέρους νευρώνες που σχετίζονται με την εκάστοτε κατάλληλη δράση όταν το άτομο είναι μέρος μιας αφήγησης, μιας παρατήρησης, μιας εικόνας…

Πρακτικά οι αντικατοπτρικοί νευρώνες είναι σα μια ηλεκτρική σκούπα που ρουφά ότι παίζει έξω από μας, στα λόγια, στις εικόνες, στις αφηγήσεις των άλλων. Και ναι, είναι μια άκρως εγκεφαλική διαδικασία, είναι η ανατομία των νευρώνων αυτών που παίρνουν φωτιά όχι μέσω σκέψης αλλά μέσω προβολικής αίσθησης.

Τα πονήματα των Νευροεπιστημόνων επικύρωσαν πως αυτή η ενεργοποίηση των συγκεκριμένων περιοχών στον εγκέφαλο μας μπορεί να διαρκέσει ακόμη και μέρες, εξηγώντας γιατί κυριολεκτικά «τρώμε κόλλημα» με ιστορίες και με αυτούς που τις λένε.

Συνεπικουρούντος του Ιππόκαμπου άλλωστε μια καλή ιστορία βοηθά να μάθουμε και να θυμόμαστε. Να κάνουμε συσχετισμούς που ενεργοποιούν τη ντοπαμίνη και να τα καταφέρνουμε όντας χαρούμενοι και λουσμένοι στις ενδορφίνες και τη σεροτονίνη.

Η δυναμική μιας πληροφορίας μπορεί να εντυπωθεί και να διαρκέσει στο σύστημά μας μέχρι και 25 φορές περισσότερο από ότι η ίδια η πληροφορία, στεγνά.

Από τη Μυθολογία στη Βίβλο και στο Hollywood και από το πορνό στο Νευροδιαδίκτυο…

Αν μας έχει διδάξει κάτι η επιστημονική μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς και οι αρχές του Νευρογλωσσικού Προγραμματισμού είναι πως ότι γίνεται στο ρετιρέ, επηρέαζει και τους κάτω ορόφους… Κοινώς, αυτές οι αλλαγές στον εγκέφαλο, που λούζουν με καταρράκτες ηλεκτρικών εκκενώσεων και χημικών κοκτέιλ το χιλιομετρικά ατελείωτο νευροδιαδίκτυο μας, μεταμορφώνουν σώμα μας. Μικροί και μεγάλοι, άντρες και γυναίκες, ανεξαρτήτως φυλής, κουλτούρας, εκπαίδευσης ή προσανατολισμού χορεύουμε στο ρυθμό  της ανταπόκρισής μας σε μια ιστορία. Μάλιστα οι ιστορίες που έχουν ήρωες επηρεάζουν την έκκριση της οκυτοκίνης στο αίμα μας, σε υψηλούς κυματισμούς με τρόπο που η εξιστόρηση δεν επηρεάζει μόνο εμάς, τον εγκέφαλο και το σώμα μας, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο συνδεόμαστε συναισθηματικά, κάνουμε σχέσεις, αγαπάμε, ακουμπάμε και συνδεόμαστε. Η μαϊμού σε κείνο το κλουβί του πειράματος του Πανεπιστήμιου της Πάρμα έχει περάσει στο παλμαρέ των celebrity πειραματόζωων, παρά τις σεβάσμιες ενστάσεις των φιλοζωικών, στη διατύπωση. Ως Claudia όμως, έχει χαρακτήρα, είναι ήδη στο νου σας καθώς διαβάζετε αυτές τις γραμμές, ως μια περσόνα. Είναι ρόλος. Είναι κι αυτή ένα αρχέτυπο του Hero’s Journey, κατά Joseph Campbell και Judith Delozier.

Ιστορίες που εμπνέουν, ιστορίες που «πουλάνε», ιστορίες που θεραπεύουν, για παιδιά…

Στο Play Therapy, το θεραπευτικό πρωτόκολλο του NowLetsPlay®, καθώς και στο εξειδικευμένο σύστημα του Νευρογλωσσικού Προγραμματισμού – που αποτελούν τους πιο βασικούς πυλώνες του- οι ιστορίες έχουν σπουδαίο ρόλο.

Ιστορίες που υπάρχουν και τις αφηγούμαστε, Ιστορίες που γράφονται αποκλειστικά για το συγκεκριμένο παιδί που αντιμετωπίζει ένα συγκεκριμένο ζήτημα, flash stories ή αλλιώς πολύ μικρές ιστορίες που σπάνε το ανεπιθύμητο pattern, τεχνική στην οποία εκπαιδεύονται οι γονείς, ιστορίες που φέρνουν τον κατάλληλο ήρωα ως μέντορα για έναν έφηβο, ιστορίες που ξεκινούν από μια εικόνα κι είναι μέρος της Φωτοθεραπείας, ιστορίες που “παίζονται” και ενεργοποιούν την κίνηση και τη σωματική ευφυία…

Stories matter like lives matter.

Η Judith Delozier, πνευματική μητέρα ημών μα και μια από τις συνδημιουργούς του συστήματος NLP στο UCSC των 70s, στο τελευταίο της online training εν μέσω lockdown είπε το εξής: «δώστε προσοχή στο τι ιστορίες λέτε εσείς οι γονείς κι οι δάσκαλοι στα παιδιά σας για τον κορονοϊό. Είναι μια άλλη εποχή, που θα γραφτούν νέες ιστορίες και θα χορευτούν νέοι χοροί, γιαυτό διαλέξτε με σοφία αυτό που θα τους πείτε και αυτό που θα τους χορέψετε…»

Mια φορά κι έναν καιρό…

Αν οι ιστορίες έχουν τεράστια επίδραση κοινωνικά, στο marketing, στην τέχνη και τη λογοτεχνία, στις διαφημήσεις και τον γεωμετρικό κόσμο του business, μπορώ να σας εγγυηθώ πως έχουν ακόμη μεγαλύτερη όταν πρόκειται για παιδιά. Από τις πρώτες τους ημέρες τα παιδιά συνδέονται συναισθηματικά με τη μητέρα εκτός από την σωματική επαφή και με τον τόνο της φωνής της, τα λεγόμενα της, την αφήγησή της «γιαυτόν τον κόσμο το Μικρό τον Μέγα» όπως εκείνη τον ντύνει με λέξεις αισθήματα, περιγραφές.

Το μωρό εμπιστεύεται τυφλά τη μαμά που το φροντίζει. Ο λόγος της είναι συμβόλαιο. Η μνήμη στα παιδάκια των 2 ετών είναι ένα πολύτομο άγραφο έπος. Δε θυμούνται πολλά από τα πρώτα χρόνια καθώς δεν έχουν το αρκετό απόθεμα εμπειριών να τα αγκυρώσουν.

Το σώμα αντίθετα θυμάται τα πάντα. Στη σωματική μας μνήμη τηρείται ευλαβικό αρχείο από την πρώτη μας ανάσα. Η καλούμενη όμως ανακλητή μνήμη στα παιδάκια έρχεται κοντά στην ηλικία της απόκτησης λόγου. Στην ηλικία περίπου των 4 ετών ένα πιτσιρικάκι έχει αρχίζει να χτίζει αρκετή μνήμη σε αυτό που ορίζεται ως «Θεωρητικός Νους». Η φαντασία τους καλπάζει σε αυτό το στάδιο ανάπτυξης. Φτιάχνουν λέξεις, ιστορίες και είναι σε θέση να φτιάξουν ιστορίες και για άλλους, να μπουν στα παπούτσια τους, να μιλήσουν για το αυτοκινητάκι ή τον αρκούδο τους, το σκύλο της γιαγιάς ή ακόμη και την ιστορία της ίδιας της γιαγιάς όπως την παρέλαβαν στο δικό τους σύστημα. Είναι σε μια ηλικία που αλλάζουν ρόλους σε μερικά κλάσματα, μπαίνουν στο πετσί τους, ξεσηκώνουν συμπεριφορές, ατάκες, πόζες…

Η ηλικία των 4 είναι κομβική. Ανάμεσα στα πιο πολλά 3χρόνα που έχουν μια αχανή και μη οργανωμένη φαντασία και στα 5χρονα που είναι μετρ του είδους οργανώνεται ο συσχετισμός όλων των παραπάνω, σα σούπα που θέλει λίγο χρόνο ακόμη να σιγοψηθεί μέχρι να είναι ένα λουκούλειο έπος.

Όλοι ίσως έχουμε μια αράδα από τραγούδι, έναν ήρωα ή μια ιστορία που μας έρχεται σε χρόνο ντετέ στο μυαλό από τα παιδιά μας χρόνια. Μια αναφορά που λέει πολλά για μας και έχει εμφανείς ή αφανείς συνδέσεις με το σύστημα αξιών, τις ικανότητές ή τη συμπεριφορά και το περιβάλλον μας. Ήδη η δική σας έχει ξεπηδήσει καθώς διαβάζετε αυτές τις αράδες.

Κανείς δεν είναι μόνος του με μια καλή ιστορία…

H γλώσσα των ιστοριών είναι αλληγορική, συμβολική. Σύμφωνα με τον Milton Erickson, τον πατέρα της λεκτικής ύπνωσης, το σύστημα μας μπαίνει σε ηρεμία και στέλνει την αμυγδαλή για διακοπές σε μια τροπική παραλία, όταν καμία απειλή δε διαγιγνώσκεται και το άτομο νιώθει ελεύθερο να καθοδηγηθεί από την εσωτερική του σοφία, καθώς όλοι διαθέτουμε τα εφόδια που χρειαζόμαστε. Ο ήρωας σε μια ιστορία, μπορεί έχει κάτι αντίστοιχο με αυτό που μας απασχολεί ή ένας συμβολισμός να απεικονίζει την πρόσβαση στη λύση. Όλα συμβαίνουν κάπου εκεί έξω, σε μια φανταστική χρονοχώρα, ο φακός έχει πάει σε εξερευνήση νέων δρόμων και ο γκρινιάρης συναγερμός της αμυγδαλής δεν έχει λόγο να χτυπά. Οι ιστορίες κάνουν έναν ιερό γάμο, ανάμεσα στην εκλογίκευση και στη φαντασία. Σε ένα άλλο πεδίο όπου οι κανόνες γράφονται από την αρχή.

Don’t copy if you can’t paste a difference.

Ακόμη κι η Google, αγαπά τις αυθεντικές ιστορίες. Είτε είναι άρθρο, είτε μυθοπλασία, τα έξυπνα κύτταρα της, καταγράφουν από την ανταπόκριση του κοινού αν κάτι είναι ευπώλητο, αν ασκεί επιρροή, αν είναι πρωτογενές ή κλόπυ, αν έχει δομή και αν οι λέξεις που είναι μέσα εκτός από απλά κλειδιά, ξεκλειδώνουν και την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Αν φτάσατε μέχρι εδώ διαβάζοντας, ίσως το άρθρο είχε τη δική του ιστορία…