Η εφηβεία, μια ιδιαίτερη μεταβατική περίοδος στη ζωή του ανθρώπου, είναι ένα μοναδικό ταξίδι.
Από τα 10 του χρόνια ο έφηβος ξεκινά δειλά και αφήνει πίσω του το ασφαλές λιμάνι της παιδικής του ηλικίας και ανοίγοντας τα πανιά του, για την εξερεύνηση της ενήλικης ζωής. Ένα ταξίδι περιπετειώδες, δύσκολο και απαιτητικό, μέσα από αντιφάσεις, αλλαγές, συγκρούσεις, απογοητεύσεις, κινδύνους και επιτεύγματα. Κατά τη διάρκεια του αναμετρά διαρκώς τον εαυτό του, τις δυνάμεις και τις δεξιότητές του, τις σχέσεις του με τους άλλους. Συνθήκες, αμφισβήτησης, σιωπής, εκρήξεων, συγκρούσεων, παρεξηγήσεων, παράδοξων, επιθυμιών, αποχωρισμών, επιβεβαιώσεων, επιτυχιών και αποτυχιών με τελικό προορισμό αυτόν της ανεξαρτησίας είναι η δική του κανονικότητα.
Κάποιες φορές ο στόχος του προβάλλει ξεκάθαρος σαν ήλιος μπροστά του και πλέει με ούριο άνεμο προς αυτόν και κάποιες άλλες χάνεται μέσα στα σύννεφα της ανασφάλειας και του προβληματισμού.
Ευρήματα βασισμένα στις λειτουργίες του εγκεφάλου
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες έρευνες εστιάζουν στην ανάπτυξη και λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου. Ειδικά για την εφηβική ηλικία έχουν έρθει στο φως ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία που εξηγούν την συμπεριφορά των εφήβων και που απαντούν στα παρακάτω ερωτήματα που συχνά θέτουν οι γονείς, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τις εντάσεις που δημιουργούνται:
- Γιατί οι έφηβοι δρουν πριν σκεφτούν;
- Γιατί έφηβοι ευφυείς μπορεί να έχουν ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, ειδικά εάν βρίσκονται με συνομηλίκους τους;
- Γιατί οι έφηβοι επαναλαμβάνουν συμπεριφορές που έχουν αποδειχθεί επιβλαβείς στο παρελθόν;
Κατά τη διάρκεια της εφηβείας σημειώνονται ραγδαίες μεταβολές στο βιοσωματικό, νοητικό, συναισθηματικό και κοινωνικό τομέα της ζωής του εφήβου τη στιγμή που ο ίδιος προσπαθεί για πρώτη φορά να διαμορφώσει την ταυτότητα του, να αυτονομηθεί από το οικογενειακό περιβάλλον, να επαναστατήσει και να αμφισβητήσει αξίες, αρχές και κατεστημένα
Στην ηλικία των 10-11 χρόνων (λίγο νωρίτερα για τα κορίτσια), τα εγκεφαλικά κύτταρα δημιουργούν πολλές συνάψεις. Λίγο αργότερα, πολλές από αυτές τις συνάψεις χάνονται. Έτσι έχουμε εφήβους που ξαφνικά παύουν να είναι καλοί σε κάτι που ήταν πριν (π.χ. ποδόσφαιρο, μουσικό όργανο) και αυτό μπορεί να τους γεμίσει με δυσάρεστα συναισθήματα. Ακόμα, οι έφηβοι συχνά κατακλύζονται από πολλά, έντονα και πολλές φορές εξ διαμέτρου αντίθετα συναισθήματα, τα οποία βιώνουν σε υπερθετικό βαθμό, συχνά νιώθοντας ότι δεν μπορούν να ελέγξουν αυτά που νιώθουν, αυτά που σκέφτονται και πολύ περισσότερο αυτά που λένε. Αυτό συμβαίνει γιατί ο προμετωπιαίος λοβός, η περιοχή του εγκεφάλου που είναι απαραίτητη για υψηλού επιπέδου γνωσιακές διαδικασίες – διεργασίες και χρησιμεύει στη λήψη αποφάσεων, τον έλεγχο παρορμήσεων, τον σχεδιασμό μελλοντικών αποφάσεων, την κατάκτηση στόχων και την εκτίμηση των αποτελεσμάτων στο μέλλον δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί πλήρως,
Αντίθετα, οι περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τα συναισθήματα είναι πλήρως αναπτυγμένες και ολοκληρωμένες. Έτσι λοιπόν έχουμε δυνατά συναισθήματα και ένα αδύναμο κέντρο ελέγχου. Δεν πρέπει λοιπόν να μας ξαφνιάζει πως τα συναισθήματα πολλές φορές φεύγουν από τον έλεγχο.
Έτσι, θα λέγαμε ότι υπερτερεί και πρωταγωνιστεί το συναίσθημα και η συγκίνηση, εις βάρος της κριτικής σκέψης και των λογικών αποφάσεων.
Περνάει τις φάσεις της η ωρίμανση
Έχουμε λοιπόν δύο συστήματα που συμμετέχουν ως φάσεις στη ωρίμανση και στη λήψη αποφάσεων στον εφηβικό εγκέφαλο:
- Το σύστημα κριτικής λογικής σκέψης -προμετωπιαίος φλοιός- που ωριμάζει αργά έως την πρώτη ενήλικο ζωή
- Το σύστημα κοινωνικής -συναισθηματικής δράσης (αμυγδαλή) που έχει αναπτυχθεί στην εφηβεία και βρίσκεται σε πλήρη δράση.
- Υπάρχει σαφώς μία έλλειψη ισορροπίας μεταξύ του προμετωπιαίου φλοιού (που ακόμη αναπτύσσεται) και του συστήματος των αμυγδαλών που λειτουργούν πλήρως στην εφηβεία.
Με αυτό δεδομένο, ο έφηβος καλείται να δοκιμάσει τα όριά του, να αναπτύξει δεξιότητες, να αναγνωρίσει τα ταλέντα του και τα δικά του μοναδικά εφόδια, για να χαρτογραφήσει τα άγνωστα νερό της πρώιμης ενήλικης ζωής.
Και είναι αυτή ακριβώς η στιγμή που γεννιούνται τα αμέτρητα ερωτηματικά σε κάθε έφηβο: Πήρα την σωστή απόφαση; Είναι τελικά σωστό το επάγγελμα που αποφάσισα να ακολουθήσω; Πως θα καταφέρω να ικανοποιήσω τους γονείς μου που τόσα μου προσφέρουν; Να κάνω το χατίρι της παρέας και ας μην συμφωνώ; Πως θα καταφέρω να αλλάξω το σώμα μου όταν έχω χρόνο μόνο για διάβασμα; Θα περάσω στο πανεπιστήμιο; Πως να τους πω πως δεν μπορώ πάντα να συγκεντρώνονται και να διαβάζω ατελείωτες ώρες; Γιατί νιώθω τόσο αντιφατικά συναισθήματα; Γιατί κάποιες φορές δείχνω σκληρός και κάποιες είμαι ευάλωτος και αδύναμος; Πολλά γιατί, πολλά αναπάντητα ερωτήματα, πολλές αμφιβολίες.
Σε αυτό το ταξίδι της αυτό-ανακάλυψης της εξερεύνησης εν μέσω αντι-φάσεων, εσωτερικών συγκρούσεων, ο έφηβος χρειάζεται να έχει τους χάρτες και τις πυξίδες που χρειάζεται για να σχεδιάσει σωστά την πορεία του και να πραγματώσει τους στόχους του.
Neuro – Linguistics
Ο Robert Dilts από τους πιο έγκριτους developers και συνεχιστής με καινοτόμες προσεγγίσεις του συστήματος Neuro – Lingusitic Programming (NLP) περιγράφει τα επίπεδα που αλληλεπιδρούν και διαμορφώνουν συμπεριφορές.
Το περιβάλλον
Η κατανόηση της προέλευσης της εφηβικής συμπεριφοράς με όλες τις αντιφάσεις της από το περιβάλλον του εφήβου, γονείς και τους φίλους του, τους «σημαντικούς άλλους» που παίζουν καθοριστικό ρόλο στις αποφάσεις του.
Οι δεξιότητες
Η αναγνώριση του τι συμβαίνει μέσα του από τον ίδιο τον έφηβο, για τη διαχείριση των συναισθημάτων, την επίλυση των εσωτερικών συγκρούσεων, τη λήψη των αποφάσεων.
Οι αξίες του
Η γνώση από τον ίδιο τον έφηβο για το τι είναι σημαντικό για τον ίδιο, και για ποιο λόγο είναι σημαντικό γύρω από τα θέματα που απασχολούν και από αποφάσεις που χρειάζεται να πάρει.
Η αυτογνωσία
Η συνειδητοποίηση της αίσθησης της ταυτότητας και το πώς αντιλαμβάνεται την εικόνα του, το ρόλο η τους ρόλους του στη φάση που διανύει
Όλα μαζί δρουν καταλυτικά στο να πατήσει γερά στα πόδια του, να αναπτύξει την κριτική σκέψη του για να ξέρει όχι μόνο πώς να κρατά αλλά και πώς να αυτό-ρυθμίζει το τιμόνι στα χέρια του, για την πορεία πλεύσης της ζωής του.
Master the inner game to rule the outer game.
Ξένια Στεφανοπούλου
Ψυχολόγος
Neuro Linguistic Programming
nlpgreece®
in affiliation with NLP University Santa Cruz, California